مقدمه : گاهي والدين چنان از شيطنت هاي كودكانشان به تنگ مي آيند كه كاسه ي صبرشان لبريز مي شود و واكنش هاي متفاوتي را از آنها مي توان ديد . آنها را تنبيه بدني مي كنند يا با آنها قهر كرده و آنها را در اتاق حبس مي كنند و …. به هر حال ، اعتراض خود را به شكل هاي مختلف نسبت به رفتار فرزندشان به او نشان مي دهند و دايم به اطرافيان مي گويند چه كنم ؟ فرزندمان بيش فعال است ؟ اصطلاح بيش فعالي را اين روزها از زبان بسياري از مادران مي شنويم و آنها بدون آنكه اطلاع زيادي از كم وكيف اين بيماري داشته باشند آن را به زبان مي آورند . بيش فعالي اختلالي رفتاري است كه كودك با بروز علايم ويژه اي كه در زمان نسبتا طولاني و به كرات از او مشاهده شده ، شناخته مي شود و نبايد با چند بار شيطنت كودكانه و جست و خيزهاي عادي خردسالان اشتباه گرفته شود . در اين مقاله مجموعه اي از نظرات چند متخصص درباره ي علايم ، علل و عوامل اين اختلال و كمي نيز در خصوص درمان اين اختلال مطالبي جمع آوري شده است .
تعريف :
بيش فعالي حالتي از فعاليت زياد عضلاني است . همچنين اين اصطلاح براي توصيف كردن شرايطي به كار مي رود كه قسمتي از بدن خيلي فعال باشد . مانند زماني كه يك غده مقدار زيادي از هورمون هاي خاص خودش را توليد مي كند .
اسامي جايگزين :
فعاليت مضاعف ، رفتار بيش تحركي
انديشه ها :
رفتار بيش فعالي معمولا به يك گروه از ويژگيها بر مي گردد . اين ها مي تواند شامل فعاليت مداوم ، به راحتي حواس پرت شدن ، حركت ناخود آگاه ، ناتواني در تمركز ، حالت تهاجمي و رفتارهاي مشابه باشد .
علايم رفتاري ممكن است شامل جم خوردن ، گمراه شدن ، زياد صحبت كردن ، به سختي شركت كردن در فعاليتهاي آرام ، مانند مطالعه كردن باشد .
بيش فعالي به راحتي تعريف نمي شود ، زيرا اغلب به تحمل ناظر بستگي دارد . رفتاري كه براي يك بيننده مفرط باشد ممكن است براي ديگري مفرط به نظر نرسد . اگر چه اين بچه ها به خصوص وقتي با ديگران مقايسه مي شوند به وضوح بيشتر فعال هستند كه مي تواند در صورت تداخل با كارهاي مدرسه يا دوست يابي مشكل ايجاد كند . فعاليت زياد بيشتر براي مشكلات مدرسه يا والدين مطرح است تا براي خود بچه ي بيمار . اگرچه ، بسياري از بچه هاي بيش فعال غمگين يا حتي افسرده هستند . رفتار بيش فعالانه ممكن است سبب قلدري كردن شود يا ارتباط با بچه هاي ديگر را سخت تر كند .
كارهاي مدرسه ممكن است سخت تر شود و كودكان بيش فعال اغلب اوقات به خاطر رفتارشان تنبيه مي شوند . بيش فعالي بيشتر با افزايش سن كاهش مي يابد و ممكن است در بزرگسالي ناپديد شود .
علت هاي رايج :
اختلال كم توجهي
اختلال مغز يا سيستم عصبي مركزي
اختلال احساسي ( عاطفي )
پركاري تيروئيد
نشانه هاي اختلال كم توجهي / بيش فعالي چه هستند ؟
نشا نه هاي بيش فعالي با سن فرق مي كند . به طور عام رفتار بيش فعالانه در بچه ها كمتر آشكار است .
در اين سن ، بچه ها كمتر ميل دارند كه فقط بنشينند ، براي مدت زيادي به يك چيز توجه كنند و ….
هر چقدر بچه ها پخته تر مي شوند به همان مقدار علايم بيشتر آشكار مي شوند . در بچه هاي دوره ي آمادگي نشانه هاي متفاوتي موجود است و در فعاليت هاي حركتي بيشتري درگير مي شوند . مثل بالا رفتن ، دويدن ، ناآرامي ، ناتواني در ساكن نشستن ، مشكل در نشسته باقي ماندن ، ضربه زدن و …
اين علايم بيشتر كارهاي كلاسي را تحت تاثير قرار مي دهد .
در اواخر دوران كودكي و اوايل نوجواني اين نوع از علايم كمتر رايج است و بيشتر بي قراري نمايان است . در نوجوانان بيشتر رفتارهاي محركانه ، قانون شكني و مشكل در روابط وجود دارد .
مطالب زير نشانه هاي عمومي از اين اختلال را كه بيشتر رايج است معرفي مي كند ، هر چند كه هر فرد ممكن است نشانه هاي متفاوتي را تجربه كند . سه دسته از نشانه هاي بيش فعالي و بي توجهي در اين سنين شامل موارد زير است :
بي توجهي :
كوتاه بودن دوره ي توجه براي آن سن ( براي توجه كردن تحمل ندارد . )
سخت گوش كردن به ديگران
سخت توجه كردن به جزئيات
به راحتي دچار حواس پرتي شدن
فراموش كاري
مهارت هاي سازمان دهي ضعيف براي آن سن
مهارت هاي ضعيف مطالعه براي آن سن
قوه محركه :
بيشتر سبب اذيت ديگران مي شود .
با صبر كردن براي نوبت در مدرسه يا بازي هاي گروهي مشكل دارد .
تمايل عجولانه براي جواب دادن به جاي منتظر بودن تا زماني كه از اودرخواست شود .
به طور معمول ريسك هايي مي كند و بيشتر انجام كار بدون تفكر .
بيش فعالي :
به نظر مي رسد در حركات مداوم باشد ، دويدن ، بالا رفتن ، در هر زماني بدون هدف خاصي جز هدف حركت .
به سختي باقي ماندن بر سر جاي خودش ، حتي زماني كه از او در خواست مي شود .
حركت نا آرام دستان و بيقراري ، زماني كه در جايش نشسته و حركات اضافه .
با هيجان صحبت مي كند .
به سختي در فعاليت هاي آرام جذب مي شود .
چيز هايي را به تكرار يا اغلب فراموش مي كند يا گم مي كند .
ناتواني در ماندن بر سر شغل و كاري ، جا به جا كردن يك وظيفه با ديگري بدون آوردن كسي براي اتمام آن .
علايم بيش فعالي ممكن است با موقعيت هاي ديگر پزشكي يا مشكلات رفتاري شباهت داشته باشد . علاوه بر اين ، بسياري از اين نشانه ها ممكن است در بچه ها و نوجواناني كه اين اختلال را ندارند نيز اتفاق بيفتد . يك عنصر كليدي در تشخيص اين مشكل هست و آن اينكه نشانه ها بايد به طور چشمگير به عملكردهاي مناسب را هم در خانه و هم درمحيط مدرسه آسيب برساند . هميشه با متخصص فرزند خود براي يك تشخيص مشورت كنيد .
چگونه اختلالات كم توجهي / بيش فعالي تشخيص داده مي شود ؟
بيش فعالي رايج ترين اختلال رفتاري شناخته شده در كودكي است . يك پزشك اطفال ، روانشناس كودك يا يك شخص با صلاحيت در حرفه ي سلامت روان معمولا بيش فعالي را در نوجواني شناسايي مي كند . يك شرح حال از رفتار نوجوان از والدين ، معالمان ، مشاهدات رفتار نوجوانان و تست روانشناسي آموزشي به شناسايي اين اختلال كمك مي كند ، علاوه بر آن چون بيش فعالي گروهي از نشانه هاست ، اغلب شناسايي بستگي به ارزيابي كردن نتايج از چندين نوع مختلف از ارزيابي ها شامل ارزيابي بدني ، عصب شناسي و روانشناسي دارد ممكن است هوش را تست كند يا مهارت خاصي را تعيين كند براي اطلاعات بيشتر با متخصص نوجوانان مشورت كنيد .
درمان براي اختلال كم توجهي / بيش فعالي :
درمان خاصي براي اين اختلال به وسيله متخصص نوجوانان تعيين خواهد شد بر اساس :
سن نوجوان شما ، سلامتي عمومي ، شرح حال پزشكي ،
گستردگي علايم علايم فرزند شما .
تحمل نوجوان شما براي داروهاي خاص يا معالجات .
اميد داشتن به جريان طبيعي وضع سلامتي .
نظر شما يا خواست شما .
بخش هاي اصلي درمان براي نوجوانان با بيش فعالي شامل حمايت از سوي والدين و تحصيل در آموزش رفتاري است و انتخاب مناسب مدرسه و دارو .
درمان با يك داروي ضد افسردگي در بيشتر نوجواناني كه اين اختلال را دارند بسيار موثر است .
درمان روان اجتماعي :
مراقب والدين از نوجواني با اين اختلال ممكن است دشوار باشد .زيرا باعث ايجاد استرس در خانواده مي شود . كلاس هايي در مهارت هاي مديريت رفتار براي والدين ، مي تواند به كاهش استرس براي همه ي اعضاي خانواده كمك كند .
تعليم مهارت هاي مديريت رفتاري براي والدين معمولا در يك گروه با برنامه اتفاق مي افتد كه به حمايت هاي والدبه والد ( والديني ) تشويق مي كند .
مهارت هاي مديريت رفتاري ممكن است شامل موارد زير باشد :
استفاده از وقت هاي اضافه .
روشهاي نقطهاي ( مانند الفباي نابينايان )
توجهات تصادفي ( پاسخ دادن به نوجوانان با توجه مثبت وقتي كه رفتارهاي مطلوب اتفاق مي افتد ، يعني همان تقويت مثبت و سرباز زدن از توجه ، وقتي رفتارهاي نا مطلوب اتفاق مي افتد يعني همان خاموش كردن رفتار منفي ) .
معلمان ممكن است همچنين مهارت هاي مديريت رفتاري را بياموزند تا در مجموعه اي از كلاس هاي درس از آنها استفاده كنند .
آموزش به معلمان معمولا شامل گزارشات رفتاري روزانه است كه رفتارهاي درون مدرسه را با والدين مرتبط مي كند .
تكنيك هاي مديريت رفتاري منجر به بهبود بخشيدن رفتارهاي هدفمند ( مانند كامل كردن كارهاي مدرسه و… ) مي شود اما هميشه در كاهش بي توجهي عمومي ، بيش فعالي يا قوه ي محركه سودمند نيست .
تهیه کننده مطلب : محبوبه مشایخی نیا – دبیر ریاضی متوسطه دوره اول
تأیید کننده مطلب : فاطمه بهاری راد – معاون اجرایی آموزشگاه